Thế giới đối mặt nguy cơ thiếu gạo nghiêm trọng trong 20 năm qua

Từ Trung Quốc, Mỹ cho đến Liên minh châu Âu, sản lượng gạo đang sụt giảm đi rất nhiều trong khi giá gạo không ngừng gia tăng, tác động tới bữa ăn của 3,5 tỷ người trên toàn cầu, đặc biệt là ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương, nơi tiêu thụ tới 90% lượng gạo của thế giới.

Nguy cơ thiếu hụt gạo

Mới đây, các chuyên gia của tổ chức Fitch Solutions đưa ra dự báo rằng thị trường gạo toàn cầu có nguy cơ rơi vào tình trạng thiếu hụt lớn nhất trong hai thập niên vào năm 2023. Qua đó cảnh báo sự thiếu hụt ở mức độ này của một trong những loại ngũ cốc được trồng nhiều nhất trên thế giới sẽ đe dọa tới các nhà nhập khẩu gạo.

Trong báo cáo công bố vào đầu tháng 4, Fitch Solutions dự đoán giá gạo sẽ duy trì ở mức cao như hiện tại cho đến năm 2024. Cụ thể, giá gạo trung bình là 17,3 USD/cwt trong năm 2023 và giảm xuống còn 14,5 USD/cwt vào năm 2024. Cwt là một đơn vị đo lường cho một số mặt hàng như gạo.

Báo cáo của Fitch Solutions cũng dự báo thị trường gạo toàn cầu trong năm nay sẽ thiếu khoảng 8,7 triệu tấn, mức sụt giảm cao nhất kể từ giai đoạn 2003-2004 khi thị trường gạo thế giới ghi nhận mức giảm 18,6 triệu tấn.

“Ở cấp độ toàn cầu, tác động rõ ràng nhất của sự thiếu hụt gạo là giá gạo đã và vẫn ở mức cao nhất trong thập niên qua” – chuyên gia Charles Hart cho hay.

“Vì gạo là mặt hàng lương thực chính tại nhiều thị trường ở châu Á, giá gạo được coi là yếu tố chính quyết định đến tình trạng lạm phát giá lương thực cũng như an ninh lương thực, đặc biệt là đối với các hộ gia đình nghèo” – ông Hart nhận định thêm.

Nguyên nhân do đâu?

Nguyên nhân dẫn tới nguy cơ thế giới có thể đối mặt tình trạng thiếu hụt gạo trong năm nay một phần là vì cuộc xung đột Nga-Ukraine và hiện tượng thời tiết cực đoan tác động tới những quốc gia sản xuất gạo lớn như Pakistan, Trung Quốc.

Trong nửa cuối năm 2022, nhiều vùng đất nông nghiệp ở Trung Quốc, nước sản xuất gạo lớn nhất thế giới, đã bị ảnh hưởng bởi lũ lụt và mưa lớn vào mùa hè. Theo công ty phân tích nông nghiệp Gro Intelligence, lượng mưa tích lũy ở tỉnh Quảng Tây và Quảng Đông, các trung tâm sản xuất lúa gạo lớn của Trung Quốc, ghi nhận mức cao thứ hai trong ít nhất 20 năm qua.

Còn tại Pakistan, quốc gia chiếm 7,6% thương mại gạo toàn cầu, cũng chứng kiến sản lượng gạo gạo hàng năm giảm 31% so với cùng kỳ năm ngoái do lũ lụt nghiêm trọng. Bộ Nông nghiệp Mỹ còn cho biết tác động của lũ lụt đối với nền nông nghiệp của Pakistan còn lớn hơn nhiều so với tính toán ban đầu.

Ngoài ra, chuyên gia Hart còn chỉ ra tình trạng thiếu hụt gạo một phần cũng bắt nguồn từ “sự sụt giảm sản lượng thu hoạch hàng năm của Trung Quốc do nắng nóng gay gắt và hạn hán”.

Theo một nghiên cứu khoa học, lúa là loại cây trồng dễ bị tổn thương và có khả năng mất mùa cao nhất khi xảy ra hiện tượng El Nino.

Bên cạnh những thách thức do nguồn cung hạn chế, gạo đã trở thành một lựa chọn thay thế ngày càng hấp dẫn sau khi giá của các loại ngũ cốc chính khác tăng vọt kể từ cuộc xung đột ở Ukraine bùng nổ vào năm 2022, khiến cho nhu cầu dùng gạo làm nguồn lương thực thay thế gia tăng.

Chuyên gia cấp cao Oscar Tjakra thuộc ngân hàng lương thực và nông nghiệp toàn cầu Rabobank cho biết sản lượng gạo hàng năm suy giảm ở các quốc gia khác như Mỹ và EU cũng góp phần gây ra tình trạng thiếu hụt. 

“Tình trạng sụt giảm sản lượng gạo toàn cầu sẽ làm gia tăng giá nhập khẩu đối với các nước nhập khẩu gạo chính như Philippines, Indonesia, Malaysia và các nước châu Phi” – chuyên gia Tjakra cho hay.

Chỉ là tác động nhất thời?

Chuyên gia Kelly Goughary tại Gro Intelligence cũng cho biết nhiều quốc gia sẽ buộc phải cắt giảm kho dự trữ trong nước. Đồng thời bà cũng cho rằng những nước chịu tác động nặng nề của tình trạng thiếu hụt gạo sẽ là những quốc gia đang đối mặt với lạm phát giá lương thực trong nước cao như Pakistan, Thổ Nhĩ Kỳ, Syria và một số nước châu Phi.

Trong khi đó, chuyên gia Hart nhận định thị trường xuất khẩu gạo toàn cầu, vốn bị thắt chặt hơn so với các loại ngũ cốc khác, đã bị ảnh hưởng bởi lệnh hạn chế xuất khẩu của Ấn Độ. Quốc gia Nam Á này đã ban hành lệnh cấm xuất khẩu gạo vào tháng 9 năm ngoái, khiến cho một số nhà phân tích cho rằng động thái đó “là yếu tố đẩy giá gạo tăng”.

Dù vậy, tình trạng thiếu hụt gạo trên toàn cầu sẽ sớm qua đi khi Fitch Solutions dự đoán thị trường gạo sẽ trở lại “tình trạng gần như cân bằng trong giai đoạn 2023-2024″.

Điều này có thể khiến giá gạo trong tương lai giảm về mức năm 2022, song mức giá này vẫn còn hơn một phần ba so với mức giá trung bình vào giai đoạn 2015-2019, “một phần do hàng tồn kho được bổ sung sau một giai đoạn rút vốn trên diện rộng”.

Báo cáo cũng dự đoán thị trường gạo sẽ thặng dư trở lại vào năm 2024-2025 và sau đó tiếp tục nới lỏng trong trung hạn, đồng thời ước tính giá gạo có thể giảm gần 10% xuống còn 15,5 USD/100kg vào năm 2024.

Theo báo cáo, sản lượng gạo toàn cầu sẽ phục hồi mạnh mẽ vào thời kỳ 2023-2024, với kỳ vọng tổng sản lượng gạo sẽ tăng 2,5% so với cùng kỳ năm ngoái, đồng thời nhận định Ấn Độ sẽ là “động cơ chính” của sản lượng gạo toàn cầu trong hơn năm năm tới.

Tuy nhiên, sản xuất lúa gạo vẫn phụ thuộc vào điều kiện thời tiết. Cục Khí tượng Ấn Độ dự kiến nước này sẽ nhận được lượng mưa “trung bình”, song các dự báo về nắng nóng gay gắt và các đợt nắng nóng trong quý 2 và quý 3 năm 2023 tiếp tục gây ra mối đe dọa đối với vụ thu hoạch lúa mì của Ấn Độ.

Các nước khác không không nằm ngoài vòng tác động trên. Đơn cử, Trung Quốc là nước sản xuất gạo và lúa mì lớn nhất thế giới và hiện đang trải qua đợt hạn hán ở mức cao nhất tại các vùng canh tác nông nghiệp chủ yếu trong vòng hai thập niên qua. Bên cạnh đó, các nước trồng lúa lớn ở châu Âu như Pháp, Đức và Anh cũng phải hứng chịu đợt hạn hán ở mức cao nhất trong 20 năm qua.

Vĩnh Khang (CNBC)