Lại thiếu vắc-xin tiêm chủng mở rộng: Trách nhiệm thuộc về ai?

Hậu quả nhãn tiền là thiếu vắc-xin

Vắc-xin trong Chương trình tiêm chủng mở rộng tại nhiều địa phương trên cả nước lại đang tái diễn tình trạng cạn kiệt. Đáng chú ý, theo phản ánh của báo chí, tại Tp.HCM, vắc-xin tiêm chủng mở rộng sẽ “hết sạch” trong những ngày tới, trong khi tại Hà Nội, vắc-xin nhiều loại đã hết từ tháng 9, tháng 10/2023, vắc-xin 5 trong 1 chỉ còn cầm cự được đến tháng 12.

Song nghịch lý là vắc-xin tiêm chủng mở rộng cạn kiệt, còn vắc-xin dịch vụ vẫn không thiếu loại nào. Nhiều cơ sở tiêm chủng đã khuyên bố mẹ cho con tiêm dịch vụ để đảm bảo sức khoẻ, không bỏ sót mũi tiêm nhắc lại.

Là một trong những đại biểu đặt rất nhiều câu hỏi, nêu vấn đề về tình trạng thiếu thuốc, thiếu vật tư y tế, thiếu vắc-xin trong các kỳ họp Quốc hội, trao đổi bên hành lang Quốc hội đại biểu Phạm Khánh Phong Lan (đoàn Tp.HCM) đánh giá, Chính phủ đã vào cuộc rất quyết liệt, từ Thủ tướng, Phó Thủ tướng chỉ đạo, tới việc thực hiện của Bộ Y tế. Nhưng, thực tế vẫn còn nhiều vướng mắc, do vậy, tình trạng thuốc vẫn còn thiếu, vắc-xin nhiều nơi đã hết.

Phân tích cụ thể hơn, bà Phong Lan cho rằng, về khách quan, có thể coi khó khăn đã đi qua, có thể coi vấn đề đã được giải quyết khi dịch bệnh đã kết thúc. Do vậy, nguyên nhân là đứt đoạn về cung ứng đã đỡ rồi, kinh tế bắt đầu hồi phục…

Về chủ quan, đại biểu đánh giá là do giải quyết chưa đủ: “Tại sao lại chưa đủ? Bởi vì, chúng ta có khuynh hướng cái gì cũng đấu thầu, mà Luật đấu thầu các đại biểu đã tranh luận rất nhiều, nhưng hầu như không có gì khác biệt cho y tế. Do vậy, vẫn chưa thể giải quyết tận gốc được vấn đề. Người làm trong ngành y tế khi thực hiện đấu thầu đã gặp rất nhiều cản trở. Cái chính là họ cũng lo sợ bị xử lý nếu làm sai”.

Bà Lan cho biết, với vắc-xin, năm 2022, đã thực hiện đấu thầu không được, kể cả có sự tham gia của Bộ Y tế. Đến năm 2023, chuyển nguồn đấu thầu vắc-xin và đưa về cho địa phương thực hiện. Và đến thời điểm này, không đấu thầu được và hậu quả nhãn tiền là thiếu vắc-xin, là không có vắc-xin cho tiêm chủng mở rộng.

Đại biểu thẳng thắn nêu quan điểm: Đừng nói đến nguồn cung vắc-xin bị ngắt vì nếu vậy các vắc-xin này đã không có mặt trong tiêm chủng dịch vụ.

“Tiêm vắc-xin dịch vụ vẫn có đủ, nhưng chỉ riêng tiêm chủng mở rộng dùng vắc-xin mua bằng tiền Nhà nước thì không được”, bà Lan bày tỏ.

“Tự mình đang làm khó mình”

Bà Lan cho rằng: “Bộ làm không được thì đưa về địa phương có làm được hay không?”. Theo đại biểu, Bộ Y tế ở cương vị đại diện quốc gia tham gia đấu thầu, trong khi, vắc-xin chỉ có một vài nguồn cung cấp. 

Vấn đề cấp thiết là phải có đủ nguồn vắc-xin cho người dân, không để dịch chồng dịch. Vừa qua đại dịch lại tiếp tục xuất hiện các dịch bệnh khác là rất nguy hiểm. 

“Nếu tôi là Bộ trưởng hay Thứ trưởng, khi đặt bút ký chuyển về địa phương thì đã là một thất bại”, bà Lan nói.

Bà Lan cho rằng, đây là câu chuyện “tự mình đang làm khó mình”. Kinh nghiệm qua đại dịch đã cho thấy, Việt Nam có nguồn tiền, có nguồn quỹ vắc-xin do nhân dân đóng góp nhưng không mua được vắc-xin, mà phải “mua ké” cùng tư nhân.

Qua đó, đại biểu cho rằng, chưa có sự thay đổi trong tư duy: “Cái gì khó là đẩy cho cấp dưới làm dù rằng đã biết trước là làm không được”.

“Tiền nào cũng là tiền. Ngân sách Nhà nước, ngân sách địa phương không có gì khác nhau. Vẫn có những nhóm thuốc đấu thầu quốc gia được, vậy tại sao vắc-xin lại không thực hiện được như vậy, thực hiện đấu thầu ở Bộ, đưa nguồn vắc-xin về các Viện và các địa phương đăng ký lấy vắc-xin về. Lúc đó, thanh toán thì nguồn tiền đều là của ngân sách. Vậy tại sao lại không thực hiện? Đây chính là tự làm khó mình”, bà Lan nhấn mạnh.

Đại biểu nhìn nhận, vấn đề chính là thái độ khi xử lý công việc, ai cũng không muốn nhận trách nhiệm về mình, để không bị xử lý. Nhưng còn mục tiêu cuối cùng là phục vụ người dân thì lại bỏ mặc.

Theo bà Lan, thuốc là một mặt hàng đặc biệt, với hàng trăm mặt hàng cho một loại bệnh. Nếu áp dụng máy móc việc đấu thầu vào thuốc và các trang thiết bị y tế thì câu chuyện “thiếu” chắc chắn còn kéo dài. Xong năm nay, năm sau sẽ thiếu tiếp.

Theo đại biểu, các loại thuốc từ các nhà máy đều phải đáp ứng tiêu chuẩn GMP (là bộ nguyên tắc, tiêu chuẩn về sản xuất thuốc, nguyên liệu làm thuốc nhằm bảo đảm thuốc, nguyên liệu làm thuốc luôn được sản xuất và kiểm tra một cách nhất quán theo các tiêu chuẩn chất lượng phù hợp với mục đích sử dụng và yêu cầu của giấy đăng ký lưu hành thuốc, nguyên liệu làm thuốc). Có thể phân biệt nguyên liệu thuốc từ nước nào.

Nếu nguyên liệu từ châu Âu có thể cho điểm cao hơn, GMP của châu Âu, của Úc có thể cao hơn. Nhưng đa phần thuốc còn lại đều đáp ứng GMP của Tổ chức Y tế thế giới

Đại biểu tiếp tục nêu vấn đề: Liệu có đảm bảo đấu thầu là không tiêu cực? Hay chính đấu thầu làm phát sinh tiêu cực?

Theo bà Lan, đấu thầu vẫn có thể có những kẽ hở để lọt tiêu cực. Với đặc thù ngành y tế, đấu thầu càng tốn công sức, tốn thời gian. Thuốc rẻ mới trúng thầu, nhưng thuốc rẻ thì bệnh nhân không tin, chưa kể một số doanh nghiệp dược làm ăn “chộp giật”, khi thấy mặt hàng nào bán chạy thì sẽ nhập nguyên liệu về sản xuất, thay vì nghiên cứu thuốc mới. Đây là cơ chế tạo thuốc Generic (là bản sao của thuốc biệt dược với thành phần hoạt chất tương tự nhau – PV).

Trao đổi bên hành lang Quốc hội về vấn đề thiếu vắc-xin tiêm chủng mở rộng, đại biểu Nguyễn Thị Sửu (Đoàn Thừa Thiên Huế) khẳng định, y tế dự phòng rất quan trọng đối với người dân ở mọi thời điểm khác nhau, đặc biệt đối với trẻ nhỏ. Trẻ phải được tiêm chủng đầy đủ đúng thời gian để phòng ngừa bệnh tật, bảo vệ sức khoẻ, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Để xảy ra trình trạng thiếu vắc-xin, đại biểu đề nghị phải xem lại nguồn cung và chủ thể cung cấp. Những thuốc , vắc-xin này khi cung cấp thuộc trách nhiệm của ai? Của Bộ Y tế hay Sở Y tế các địa phương hay là của ai khác? Thiếu vắc-xin đồng nghĩa là sức khoẻ người dân, đặc biệt là trẻ em không được bảo vệ một cách kịp thời, đồng bộ.

Theo đại biểu, điều quan trọng lúc này là Bộ Y tế phải vào cuộc nhanh chóng, kịp thời để đảm bảo nguồn cung vắc-xin cho nhu cầu của người dân, phục vụ nhân dân.

“Với Thừa Thiên Huế, chưa có phản ánh về việc thiếc vắc-xin tiêm chủng. Nhưng một số địa phương đã phản ánh tình trạng này. Theo đó, đề nghị Bộ Y tế vào cuộc, nắm tình hình rõ ràng và tiến hành kiểm tra, thanh tra nguyên nhân. Nhẹ phải tiến hành kiểm điểm, nặng thì phải tiến hành xử lý. Nếu mức độ sai phạm đã nằm trong luật thì triển khai xử lý theo luật định”, đại biểu nói.

Bộ Y tế chịu trách nhiệm nếu để thiếu vắc-xin tiêm chủng mở rộng

Trước đó, hồi tháng 5/2023 Văn phòng Chính phủ đã ban hành thông báo số 183/TB-VPCP kết luận của Phó thủ tướng Trần Hồng Hà về việc đấu thầu mua sắm thuốc tại Bộ Y tế và các địa phương, trong đó có vắc-xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng.

Bộ Y tế cần rà soát, thống kê nhu cầu của 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, cân đối với nguồn viện trợ để đấu thầu cấp quốc gia hoặc đặt hàng theo đúng chỉ đạo tại thông báo số 26. Bộ Y tế chịu trách nhiệm trước Chính phủ, Thủ tướng trong trường hợp để xảy ra tình trạng thiếu các loại thuốc, vắc-xin này.