Kinh tế Afghanistan bên bờ vực sụp đổ nếu phụ nữ không thể đi làm

Liên Hợp Quốc (LHQ) cảnh báo họ sẽ phải đưa ra quyết định “đau lòng”: Rút hết nhân viên khỏi Afghanistan vào tháng tới, nếu Taliban không đảo ngược lệnh cấm phụ nữ địa phương làm việc cho tổ chức này.

Các quan chức LHQ đang đàm phán với Taliban với hy vọng rằng chính phủ Hồi giáo sẽ đưa ra các ngoại lệ đối với một sắc lệnh cấm phụ nữ Afghanistan làm việc cho tổ chức này, Tổng Giám đốc UNDP Achim Steiner nói với hãng thông tấn AP hôm 18/4.

LHQ có khoảng 3.900 nhân viên tại Afghanistan, trong đó có khoảng 3.300 nhân viên người Afghanistan và 600 nhân viên quốc tế.

Người phát ngôn LHQ Stephane Dujarric cho biết, toàn bộ 3.300 nhân viên người Afghanistan, bao gồm 2.700 nam và 600 nữ, đã được yêu cầu ở nhà từ ngày 12/4 nhưng vẫn tiếp tục làm việc và sẽ được trả lương. Trong số 600 nhân viên quốc tế của LHQ, 200 nữ nhân viên không bị ảnh hưởng bởi sắc lệnh trên của Taliban.

“Công bằng mà nói, hiện tại chúng tôi đang ở thời điểm mà toàn bộ hệ thống LHQ phải lùi lại một bước và đánh giá lại khả năng hoạt động của mình ở đó”, ông Steiner nói. “Nhưng đó không phải là đàm phán về các nguyên tắc cơ bản và nhân quyền”.

Ông Steiner cho biết, Taliban đã cho phép phụ nữ Afghanistan tham gia vào một số công việc cụ thể như y tế, giáo dục và dinh dưỡng. Nhưng một báo cáo của LHQ công bố hôm 18/4 cho thấy quốc gia Nam Á cần nhiều phụ nữ làm việc hơn nữa trong bối cảnh nền kinh tế đất nước đang bên bờ vực sụp đổ.

Nghèo đói cùng cực

Báo cáo của UNDP cho biết, Afghanistan cần khoảng 4,6 tỷ USD viện trợ nước ngoài trong năm nay để ngăn chặn tình hình xấu đi thêm, lặp lại mục tiêu tài trợ được công bố lần đầu tiên vào tháng 2.

Lời kêu gọi các nước tài trợ được đưa ra khi dự trữ ngân hàng trung ương của Afghanistan vẫn bị Mỹ và châu Âu đóng băng vì lo ngại nó sẽ được sử dụng để tài trợ cho khủng bố. Năm ngoái, Washington đã đồng ý giải phóng 1/2 số dự trữ để thúc đẩy nền kinh tế, nhưng đã hoãn lại vào phút chót, sau khi Taliban cấm phụ nữ Afghanistan đi học, đi làm.

“Nền kinh tế và xã hội Afghanistan đang trên bờ vực sụp đổ”, ông Abdallah Al Dardari, đại diện thường trú của UNDP tại Afghanistan, cho biết trong một cuộc phỏng vấn trước khi công bố báo cáo. “Bất kỳ cú sốc hoặc giảm viện trợ quốc tế nào ngày hôm nay sẽ đẩy một số lượng lớn người Afghanistan đến một tình cảnh tồi tệ hơn bao giờ hết, và hơn những gì họ đang phải đối mặt ngày nay”.

Theo tính toán của UNDP, nếu viện trợ nước ngoài tiếp tục ở mức như năm ngoái, GDP của Afghanistan dự kiến sẽ tăng lên 1,3% vào năm 2023 và 0,4% vào năm 2024. Năm ngoái, LHQ đã nhận được tới 73% trong số 4,4 tỷ USD được yêu cầu, nhưng cho thời điểm này của năm nay, tổ chức này mới chỉ nhận được 5,4% trong số 4,6 tỷ USD yêu cầu.

Mặc dù lên nắm quyền ở Afghanistan cách đây hơn một năm, chính quyền Taliban vẫn phải vật lộn với tình trạng thất nghiệp và chi phí sinh hoạt gia tăng, trong khi vẫn phải giải quyết cuộc đấu đá nội bộ giữa các nhà lãnh đạo về giáo dục cho phụ nữ và các cuộc tấn công mới từ các nhóm khủng bố. UNDP cho biết, số người nghèo ở Afghanistan đã tăng lên thành 34 triệu vào năm 2022, từ mức 19 triệu vào năm 2020. Dân số Afghanistan vào khoảng 40 triệu người.

Báo cáo cảnh báo về những cơn gió ngược đáng kể từ các yếu tố địa chính trị bất lợi và khó khăn kinh tế của các nước láng giềng như Pakistan, có thể lan sang Afghanistan do rủi ro an ninh gia tăng và lạm phát nhập khẩu lương thực và nhiên liệu.

“Bất kỳ sự cắt giảm viện trợ quốc tế nào cũng sẽ làm xấu đi triển vọng kinh tế của Afghanistan và tình trạng nghèo đói cùng cực sẽ kéo dài trong nhiều thập kỷ”, báo cáo cho biết. “Nhưng nền kinh tế không thể phục hồi nếu phụ nữ không thể làm việc, trong khi tăng trưởng kinh tế trong tương lai bị hạn chế do thiếu đầu tư vào giáo dục cho trẻ em gái và phụ nữ”.

Quyết định đau lòng

Trong các cuộc đàm phán để đảm bảo việc rút quân của Mỹ dẫn đến chiến thắng của Taliban, quân nổi dậy đảm bảo với Washington rằng họ không muốn quay lại các chính sách đàn áp của họ trong những năm 1990.

Bất chấp những lời hứa ban đầu về một chế độ cai trị ôn hòa hơn so với thời kỳ nắm quyền trước đó vào những năm 1990, Taliban đã áp đặt một chế độ khắc nghiệt kể từ khi trở lại nắm quyền vào năm 2021 khi các lực lượng Mỹ và NATO rút quân sau 2 thập kỷ chiến tranh.

Phụ nữ Afghanistan ngày càng bị gạt ra ngoài lề xã hội với các lệnh cấm giáo dục và làm việc mà Taliban áp đặt.

“Không có quốc gia nào khác ngoài Afghanistan có phụ nữ và trẻ em gái nhanh chóng bị biến mất khỏi mọi lĩnh vực của đời sống công cộng và bị thiệt thòi trong mọi khía cạnh của cuộc sống”, ông Richard Bennet, báo cáo viên đặc biệt của LHQ về tình hình nhân quyền ở Afghanistan, đã kết luận vào năm ngoái.

Đối với lệnh cấm mới nhất của Taliban, ông Steiner, Tổng Giám đốc UNDP, cho biết những hạn chế hơn nữa đối với các nhân viên nữ của LHQ có nghĩa là “một thời điểm rất quan trọng” đang đến gần.

Vị quan chức LHQ hy vọng họ sẽ thuyết phục được Taliban, nhưng cũng khẳng định rằng nhân quyền là không thể thương lượng, và họ sẽ rời đi vào tháng 5 nếu Taliban không nhún nhường.

Và không khó để dự đoán rằng sự ra đi của LHQ và các cơ quan quốc tế khác có thể ảnh hưởng nhiều nhất đến phụ nữ và trẻ em Afghanistan.

Một báo cáo từ Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế (ICG) hồi tháng 2 cho biết, phụ nữ và trẻ em gái thường nhận được phần lương thực nhỏ nhất trong các gia đình Afghanistan và dễ bị suy dinh dưỡng và bệnh tật hơn.

Báo cáo của ICG cũng bày tỏ lo ngại về tác động lâu dài của việc các nhóm viện trợ và những nhóm khác rút lui. “Nếu họ rời đi, các tác nhân quốc tế có thể gặp khó khăn khi quay lại Afghanistan trong tương lai”, báo cáo cho biết.

“Đàm phán tiếp cận các cộng đồng nông thôn không chỉ là vấn đề xin phép Taliban; ở nhiều nơi, các tổ chức phi chính phủ đã nuôi dưỡng mối quan hệ với dân làng trong nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ. Xây dựng lại mức độ tin cậy mà họ hiện đang được hưởng sau khi từ bỏ các cộng đồng này sẽ là một kỳ công không hề nhỏ”, báo cáo kết luận.

“Tôi nghĩ không có cách diễn đạt nào khác ngoài sự đau lòng”, ông Steiner nói. “Ý tôi là, tôi tưởng tượng nếu ngày hôm nay gia đình LHQ không còn hiện diện ở Afghanistan, thì trước mắt tôi là hình ảnh hàng triệu cô gái, cậu bé, người cha, người mẹ, những người về cơ bản sẽ không đủ ăn”.

Minh Đức (Theo Bloomberg, The Telegraph, AP)