Bài toán nan giải về nguồn cung của ngành mía đường

Trợ lực chính đáng từ Chính phủ với ngành mía đường nội địa

Ngành mía đường nội địa vẫn đang chịu sức ép về chi phí sản xuất và giá cả nguyên vật liệu tăng cao từ khủng hoảng kinh tế vĩ mô, đường lậu, cạnh tranh vùng nguyên liệu mía với các loại cây trồng khác. Tuy nhiên, dưới sự hỗ trợ kịp thời từ Chính phủ, ngành mía đường trong nước vẫn đang được bảo hộ tốt.

Cụ thể, theo Quyết định số 1989/QĐ-BCT mới đây của Bộ Công thương sau khi rà soát lần thứ nhất về việc áp dụng biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với một số sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Vương quốc Thái Lan, Bộ Công thương tiếp tục áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với một số sản phẩm đường mía do một số công ty Thái Lan sản xuất, xuất khẩu, thời hạn thực hiện từ 18/8/2023 đến 15/6/2026.

Các biện pháp phòng vệ thương mại, áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp một lần nữa gia tăng lợi thế cho sản phẩm đường trong nước, hỗ trợ doanh nghiệp bảo đảm kinh doanh và duy trì giá thu mua mía ổn định với người dân trồng mía ở mức tương đương các nước trong khu vực, trong khi vẫn giữ giá đường ở mức ngang bằng và thấp hơn so với các nước lân cận (Philippines, Indonesia và Trung Quốc). Điều này đã giúp nông dân an tâm phát triển vùng nguyên liệu và hạn chế tình trạng mất giá sau vụ thu hoạch.

Nguồn cung đường sản xuất chưa đáp ứng nhu cầu tiêu thụ

Sau niên vụ 2022-2023, tổng sản lượng đường sản xuất cả nước chỉ đạt 871.000 tấn.

Báo cáo ngành mía đường quý I/2023 của Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (VCBS) dẫn số liệu dự báo của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) ước tính sản lượng tiêu thụ đường Việt Nam ở mức 2,3-2,4 triệu tấn/năm, bình quân gần 200.000 tấn/tháng.

Điều này có nghĩa sản lượng đường trong nước dự kiến sẽ chỉ đáp ứng được 36% nhu cầu tiêu thụ trong năm 2023.

Song song đó, dự báo sản lượng đường nhập khẩu chính ngạch của Việt Nam năm 2023 cũng chỉ khoảng 319.070 tấn. Tổng lượng đường sản xuất trong nước và lượng đường dự kiến nhập khẩu chính ngạch theo đó đạt xấp xỉ 1,19 triệu tấn đường, chỉ đáp ứng 50% nhu cầu tiêu thụ năm 2023.

Đứng trước mối lo ngại khủng hoảng nguồn cung đường, Hội Lương thực Thực phẩm Tp.Hồ Chí Minh (FFA) mới đây kiến nghị Chính phủ bổ sung thêm lượng hạn ngạch thuế quan nhập khẩu tối thiểu 600.000 tấn đường để bảo đảm cân đối cung-cầu trong nước trong năm nay.

Theo FFA, đường là một trong những hàng hóa chịu ảnh hưởng nặng nề bởi tác động của làn sóng bảo hộ lương thực thực phẩm với các quyết định hạn chế xuất khẩu từ Ấn Độ, Brazil… dẫn đến thiếu hụt đường dự trữ trên toàn cầu, cùng với niên vụ sản xuất mía đường nội địa đã hết. Trong khi đó, các doanh nghiệp chế biến thực phẩm và ngành nước giải khát trong nước lại đang gia tăng nhu cầu nguồn cung đường nguyên liệu khi bước vào mùa sản xuất cao điểm như Tết Trung thu và Tết Nguyên đán.

Tự chủ nguồn cung vẫn là chìa khóa duy trì nội lực

Trong những năm vừa qua, nguồn nguyên liệu mía phục vụ sản xuất của các nhà máy sản xuất đường Việt Nam đã và đang có dấu hiệu suy giảm nghiêm trọng. Lý do chính xuất phát từ việc phải chịu tác động kép từ biến đổi khí hậu, dịch bệnh Covid-19, hạn hán, bão lũ, bên cạnh đó là sức ép từ đường nhập lậu, và cây mía phải cạnh tranh với cây trồng khác.

Sự hồi phục của ngành đường nội địa đang được kỳ vọng tiến triển tích cực sau quyết định tiếp tục áp thuế phòng vệ thương mại từ Bộ Công thương đến năm 2026, giúp các nhà máy đường trong nước có cơ hội cạnh tranh tốt hơn trong thời gian tới. Điều này thể hiện sự quan tâm của Chính phủ đối với việc bảo đảm nguồn cung nguyên liệu sản xuất trong nước, lợi ích của người tiêu dùng và người nông dân trồng mía.

Tuy nhiên, có thể thấy việc hưởng lợi từ giá đường tăng cũng như các lợi thế về thuế nhập khẩu, thuế phòng vệ thương mại chỉ là giải pháp ngắn hạn. Trong tương lai, bài toán ổn định cung cầu và triển vọng của ngành phụ thuộc vào việc bổ sung hạn ngạch nhập khẩu đường một cách hợp lý. Thực tế, việc nhập khẩu đường thô chỉ nhằm bảo đảm nguồn cung thiếu hụt trong nước, không gây ảnh hưởng đến thị phần sản xuất nội địa. Việc này giúp bảo đảm đáp ứng đủ nhu cầu sản xuất các sản phẩm chất lượng và đa dạng, phục vụ người tiêu dùng trong thời kỳ khan hiếm nguyên liệu.

Nhìn chung, việc hỗ trợ ngành đường mía đang đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì ổn định giá và cung cấp nguồn nguyên liệu cho sản xuất thực phẩm. Sự phối hợp giữa Chính phủ, phát triển vùng nguyên liệu tự chủ từ Doanh nghiệp và sự cộng tác của người nông dân là chìa khóa để bảo đảm ngành đường phát triển bền vững và đối phó với các tác động khách quan từ thị trường.

Ngăn chặn tình trạng nâng giá đường để trục lợi 

Theo Vneconomy, giá đường tại Việt Nam đang tăng mạnh. Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết, vào đầu tháng 8/2023, giá đường trong nước đã đạt từ 20.000 – 21.500 đồng/kg, tăng 12% so với thời điểm đầu năm và tăng 14% so với cùng kỳ năm ngoái. Đến cuối tháng 8/2023, nhiều doanh nghiệp đã nâng giá bán đường lên thêm 4.000-5.000 đồng/kg, đạt ngưỡng 25.000 đồng/kg, thậm chí có công ty công bố giá đường kính trắng là 26.000 đồng/kg và đường tinh luyện là 27.000 đồng/kg.

Tuy nhiên, hiện chỉ còn một số nhà máy còn đường để bán, trong khi nhiều nhà máy đã hết hàng ngay sau khi kết thúc vụ sản xuất. Ông Trần Ngọc Hiếu, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Mía đường Sơn La, cho biết vụ mía vừa rồi, chịu ảnh hưởng bởi thời tiết, lượng mía giảm hơn 20%. Vụ sản xuất của nhà máy đã kết thúc vào cuối tháng 4 và đã hết sạch đường trong kho ngay từ tháng 5. Do vậy, dù biết giá đường biến động và tăng cao nhưng Công ty không được hưởng lợi.

Trước thực trạng giá đường tăng cao, mới đây, ngành thực phẩm có công văn gửi Bộ Công Thương kiến nghị mở rộng hạn ngạch nhập khẩu đường với tối thiểu 600.000 tấn, do các nhà máy sản xuất đường trong nước không đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp; đồng thời đề xuất hàng năm Bộ Công Thương thực hiện đấu giá hạn ngạch thuế quan vào tháng 9, với lượng tối thiểu theo cam kết WTO là 119.000 tấn.

Về vấn đề này, Hiệp hội Mía đường Việt Nam kiến nghị Bộ Công Thương điều chỉnh các quy định đấu thầu hạn ngạch thuế quan để ngăn cản các hành vi bắt tay vô hiệu hóa hình thức đấu giá, bảo đảm kết quả đấu giá phân giao phù hợp với các yêu cầu của Luật Cạnh tranh và Luật Đấu thầu.

Sau khi thực hiện khối lượng đấu giá 119.000 tấn, nếu có dấu hiệu giá đường tăng do thiếu nguồn cung hoặc hiện tượng găm hàng tăng giá khiến giá đường vượt qua mức giá hài hòa lợi ích của người trồng mía, doanh nghiệp sản xuất đường, các doanh nghiệp tiêu thụ đường và người tiêu dùng, Hiệp hội Mía Đường Việt Nam xin nhận trách nhiệm kịp thời báo cáo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn và các cơ quan quản lý nhà nước để đề xuất bổ sung hạn ngạch thuế quan 2023 trước khi vào vụ ép 2023-2024.

Trong văn bản đề nghị các hội viên tham gia bình ổn thị trường đường, Hiệp hội Mía đường Việt Nam nhận định rằng đang có dấu hiệu “găm hàng”, đẩy giá đường lên cao của một số nhà máy đường, thương nhân kinh doanh đường. Theo đó, Ban Chấp hành Hiệp hội Mía đường Việt Nam đề nghị các hội viên sản xuất tham gia bình ổn bằng cách đưa đường ra thị trường theo yêu cầu sử dụng và giữ giá bán đường ở mức giá hợp lý bảo đảm mục tiêu hài hòa lợi ích giữa các bên liên quan.

Hương Anh (t/h)