Đẩy mạnh chế biến sâu, nâng cao giá trị cho hạt điều xuất khẩu

Biến động giá xuất khẩu

Hiện nay, doanh nghiệp ngành điều Việt Nam đang giữ vai trò trung tâm của chuỗi cung ứng hạt điều trên thế giới. Theo Hiệp hội điều Việt Nam (VINACAS), Việt Nam đang nhập khẩu tới gần 65% sản lượng điều thô và chiếm gần 80% lượng điều nhân xuất khẩu trên thị trường thế giới.

Năm 2023, các doanh nghiệp ngành điều Việt Nam nhập khẩu xấp xỉ 3 triệu tấn điều thô, chế biến xuất khẩu trên 600.000 tấn điều nhân. Tuy nhiên, giá điều thô có thời điểm tăng cao trong khi giá điều nhân cũng tăng nhưng không tương ứng, khiến nhiều doanh nghiệp càng làm càng lỗ.

Bước qua đầu mùa vụ điều năm 2024, nỗi lo này lại chực chờ khi vẫn tiếp diễn tình trạng doanh nghiệp, nhà máy chế biến điều trong nước có dấu hiệu mạnh ai nấy chạy đua nguyên liệu, tranh nhau làm giá khiến cho giá điều thô khả năng tiếp tục lên cao.

Chủ tịch VINACAS Phạm Văn Công thẳng thắng nhìn nhận, doanh nghiệp Việt đang “tự gõ vào chân mình” khi tự đẩy giá thành điều nguyên liệu cao hơn giá bán. Tình trạng này khiến hầu hết các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu điều nhân trong nước bị thua lỗ hoặc không có lợi nhuận, nhiều nhà chế biến đã phải tạm dừng hoạt động hoặc giảm sản lượng.

Ông Phạm Văn Công cho rằng, việc chủ động định hình lại chuỗi cung ứng điều toàn cầu, với sự tham gia của doanh nghiệp nội địa và nhiều quốc gia sản xuất điều là cần thiết để tìm tiếng nói chung, liên kết với nhau giải quyết những bất ổn, duy trì sự phát triển ổn định, bền vững.

“Tại sao nguyên liệu tăng nhưng giá điều nhân bán ra lại thấp, đây là câu hỏi rất nhức nhối. Việt Nam đang chi phối thị trường điều quốc tế, nhưng lại không làm chủ được thị trường nên phải phân tích chuỗi sản phẩm này xem khúc mắc ở đâu.

VINACAS cho rằng, đó là lỗi của doanh nghiệp ngành điều Việt Nam, ta tự đội giá nguyên liệu, tranh mua, tranh bán, nguyên nhân nằm ở đó”, ông Công thẳng thắn nhận xét.

Trong bối cảnh giá điều xuất khẩu đang giảm, để đảm bảo hiệu quả sản xuất, kinh doanh, các chuyên gia khuyến nghị, doanh nghiệp không nên vội vàng mua điều thô dự trữ với khối lượng lớn ngay từ đầu vụ khi mà sản lượng điều năm nay được dự báo là khá dồi dào. Thay vào đó, doanh nghiệp cần bình tĩnh, đợi khi giá điều thô ở mức hợp lý mới tiến hành mua, và chỉ nên mua điều thô khi đã có hợp đồng xuất khẩu điều nhân để cân đối được giá thành.

Ông Vũ Thái Sơn, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Long Sơn cho rằng, tổng công suất các nhà máy chế biến điều Việt Nam hiện đã quá lớn. Do đó, các doanh nghiệp cần mạnh dạn cắt giảm công suất chế biến để giảm áp lực điều thô của từng nhà máy cũng như của cả ngành điều.

Khi áp lực nhập khẩu điều thô giảm, sẽ khiến cho giá điều thô phải giảm xuống ở mức hợp lý hơn. Đồng thời, áp lực tài chính của các doanh nghiệp cũng sẽ giảm xuống. Qua đó, giúp cho doanh nghiệp không phải ồ ạt bán điều nhân như trong năm qua. Điều này có thể góp phần làm cho giá điều nhân tăng trở lại.

Còn nhiều dư địa tăng trưởng xuất khẩu

Theo Hiệp hội Điều Việt Nam, năm 2020 kim ngạch xuất khẩu điều của cả nước đạt 2,9 tỷ USD, năm 2021 là 3,18 tỷ USD, năm 2022 đạt 3 tỷ USD, năm 2023 đạt 3,6 tỷ USD. Tuy vậy, việc phát triển cây điều và ngành chế biến hạt điều vẫn còn những hạn chế, thách thức.

Ông Trần Công Khanh, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển cây điều cho hay, những thách thức đối với hạt điều Việt Nam hiện nay đó là sản phẩm chế biến chưa đa dạng, chủ yếu dạng thô nên giá trị gia tăng vẫn còn thấp, sức cạnh tranh một số sản phẩm vẫn còn kém.

Ngoài ra, việc liên kết, hợp tác phát triển theo chuỗi giá trị vẫn còn yếu, đặc biệt là việc xúc tiến thương mại, liên kết với các đối tác nước ngoài có thị trường tiềm năng.

Hay việc liên kết vùng nguyên liệu phục vụ chế biến, xuất khẩu vẫn còn nhiều hạn chế; chỉ dẫn địa lý, phát triển thương hiệu, bảo hộ thương hiệu, sở hữu trí tuệ quốc tế cho cây điều vẫn chưa thực hiện được nhiều.

Chưa kể, kỹ thuật canh tác, chuyển giao giống điều vẫn còn những hạn chế nhất định. Phát triển điều còn đối mặt với nguy cơ ảnh hưởng của rủi ro thiên tai, biến đổi khí hậu.

Hiện nay ngành điều còn bị cạnh tranh gay gắt khi Campuchia, các nước Tây Phi và Đông Phi có quỹ đất lớn, phù hợp, đang đẩy mạnh phát triển cây điều và từng bước đầu tư chế biến, xuất khẩu nhân điều.

Các chuyên gia nhận định, nhu cầu tiêu thụ hạt điều tại nhiều thị trường đã có sự cải thiện kể từ cuối năm 2023, mở ra triển vọng sáng hơn cho xuất khẩu điều của Việt Nam trong năm 2024.

Do đó, ngành điều Việt Nam còn nhiều dư địa tăng trưởng xuất khẩu. Hiện giá hạt điều đang ở mức thấp sẽ giúp thúc đẩy hoạt động tiêu thụ mặt hàng có lợi cho sức khỏe này, trong khi năng suất và sản lượng thu hoạch khá ổn định.

Trong nước, tỉnh Bình Phước là thủ phủ của hạt điều. Theo Cục Thống kê Bình Phước, tháng 1/2024, kim ngạch xuất khẩu nhân điều của tỉnh Bình Phước tăng 150% so với cùng kỳ.

Hiện trên địa bàn tỉnh Bình Phước hiện có hơn 1.400 cơ sở chế biến hạt điều. Sau chế biến, sản phẩm hạt điều của tỉnh Bình Phước xuất khẩu đi đến hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Trong đó, tập trung thị trường EU, Mỹ, Nhật, Australia, Trung Quốc…

Lãnh đạo Sở Công Thương tỉnh Bình Phước cho rằng, việc tăng cường xúc tiến thương mại, hỗ trợ doanh nghiệp chế biến, kinh doanh sản phẩm điều đẩy mạnh ứng dụng thương mại điện tử, xúc tiến xuất khẩu hàng hóa trên môi trường mạng cũng là một kênh quan trọng trong quảng bá và giúp ngành hạt điều Bình Phước dễ dàng tiếp cận với thị trường thế giới.